İdda (Gözləmə müddəti)

Hərfi mənada - “iddə” sözü saymaq deməkdir. Menstruasiya sonrası aylıq təmizlənmələrin sayı.

Dini baxımdan iddə qadının nikah bağlandıqdan sonra və ya ərinin vəfat etdikdən sonra nikahı pozulduqda belə, evdə gözləmə müddətidir.. tamamlanmamışdır. Bu müddət ərzində onun evdən çıxmasına icazə verilmir. Bu müddət ərzində onun bağladığı nikah batildir.

OBYEKT
İddətin əsas məqsədi qadının hamilə olub-olmadığını müəyyən etməkdir ki, əri öldükdən və ya nikahı pozulduqda ondan doğula biləcək uşağın atalığı müəyyən olunsun.. Digər bir obyekt isə ər-arvad arasındakı yaxın və vacib münasibətlə bağlıdır, vəfat etmiş ər üçün şəriət arvadın üzərinə iddə dövründə yas tutmağı və kədərlənməyi tapşırmışdır.. Bu, de-yə hörmət əlaməti kimi xidmət edir- ərini dayandırdı.

İddə ilə bağlı qaydalar müxtəlif hallarda dəyişir və bütün iddə növlərinin təfərrüatlarını bu kitabçaya daxil etmək düzgün olmaz.. Ərin ölümündən sonra iddə – aidiyyəti olanlara burada baxılır.

İDDƏ DÖVRÜ
1. Qadın böyük və ya kiçik olmasından asılı olmayaraq ərinin ölümü ilə dörd qəməri ay on gün iddə etməlidir. (yəni. uşaqdır və ya menstruasiya yaşını keçmişdir) və ya nikah bağlanmamış olsa belə.
2. Ər İslam ayının birinci günü vəfat edərsə (Ayın müşahidəsinə görə yenidən hesablanır) sonra dörd ay on gün iddə ondan sonrakı qəməri aylara görə hesablanacaq. Bəzi aylar iyirmi doqquz, bəziləri isə otuz gün ola bilər.
3. Əgər vəfat İslam ayının birinci günü olmasaydı, ondan sonrakı dörd ayın hamısı üçün otuz gün hesab edər. (4 x 30 120 10 130 günlər). İyirmi doqquz gün ola bilən aylar nəzərə alınmayacaq. Eyni qayda, dul qadının hamilə olmadığı halda talaq iddəsinə də aiddir.
4. Hamilə qadının iddəsi doğuş və ya doğuş zamanına qədərdir (yalnız embrionun əzaları formalaşsaydı) iddətin ölümlə olub-olmaması, boşanma və ya ayrılığın hər hansı forması. Bu halda dörd ay on gün hesaba alınmamalıdır.
5. Əgər qadın əkiz uşaq dünyaya gətirsə, iddəsi ancaq ikinci uşaq dünyaya gələndə kəsilir..
6. Əgər ər, arvad iddə ikən boşanma səbəbindən ölsə (talaq iddəsi) onda aşağıdakı qaydalar tətbiq olunacaq:-
* Əgər ər bir rəcii-təlaq versə (ləğv edilə bilən boşanma) və arvadı hələ Təlaq iddəsini yerinə yetirərkən ölsə, indi həmin iddəni tərk etməli və ərin vəfat etdiyi vaxtdan dörd ay on gün olan ölüm iddəsini tutmalıdır.. Boşanma ilə bağlı qalan birinci iddə müddəti heç bir halda hesaba alınmaz.. Əgər ər-arvaddan hər hansı biri ləğv oluna bilən boşanmadan sonra iddə dövründə vəfat edərsə., sağ qalan həyat yoldaşı mərhumdan miras alır.
* Ər bir bain-təlaq verərsə (dönməz boşanma) səhhəti yaxşı olarkən, bu boşanma onun nümunəsində olub, ya yox, və arvadı hələ Təlaq iddəsini yerinə yetirərkən ölsə, sonra Təlaq iddəsini tamamlamalıdır. Ərinin ölümünə görə ona heç bir iddə vacib olmaz və o ərinin malından miras almayacaq..
* Əgər bu Baa'in Talaaq (dönməz boşanma) ölüm xəstəliyi zamanı tələffüz edilir (maradbui-mowt) və arvadların nümunəsində idi, və ər arvadlarının Təlaq iddəsi zamanı ölərsə, o da Talaq iddəsini tamamlamalıdır və onun üçün nə ölüm iddəsi, nə də ölən ərindən miras qalmayacaq..
* Əgər Bain Talaq (dönməz boşanma) ölüm xəstəliyi zamanı verilir, Əgər arvad və ər arvadın iddəsi zamanı Talaqın iddəsi zamanı ölsələr, o, talaq və ya ölüm üçün iddə tutmalıdır.. (üç tam heyz və ya doğum iddəsinə görə hamiləlik varsa, dörd ay on gün, ölüm iddəsinə qarşı.) Bu halda o, ərindən miras qalacaq.
7. Evlilik faşist olsa (nizamsız) (yəni. şahidsiz nikah qılmaq və ya iki bacı ilə eyni vaxtda evlənmək və s.) və tamamlanmamışdır, iddə lazım deyil. Amma əgər tam olubsa, üç heyz, yoxsa üç ay iddə tutmalıdır.. Əgər hamilədirsə, iddəti ancaq doğuş zamanı xaric olur. İddə müddəti ərinin vəfat etdiyi vaxtdan başlayır. Bu halda dörd ay on günün iddəsi düzgün olmaz.

İDDƏNİN BAŞLANMASI
1. İddə müddəti ərin ölümü və ya boşanma və ya ayrılığa səbəb olan digər səbəblərdən başlayır.. Bu, arvadın zərurət olduğunu bilməməsi heç bir şəkildə təsir etmir.
2. Boşanma və ya ərinin vəfatı xəbərini gec, lakin müəyyən edilmiş dörd ay on gün ərzində alsa., sonra dörd ay və on günü tamamlamaq üçün lazım olan qalan günlər iddədə qalacaq.
3. Müəyyən edilmiş müddət başa çatana qədər boşanma və ya ərinin ölümü barədə heç bir məlumat almadıqda.. Artıq iddə vaxtı keçibsə, heç bir iddə vacib olmaz (gülümsəmək- əyilmiş) onun üzərində.
4. Əgər qadın ərinin ölümü və ya boşanma zamanı evdə olmasa. O, tezliklə qayıtmalı və evdə iddə saxlamalıdır. İddə günləri ərinin vəfat etdiyi və ya talaq verildiyi vaxtdan hesablanır..

İDDAHIN YERİ
1. İddə sahibi qadına vacibdir ki, liusu vəfat edəndə yaşadığı evdə namaz qılsın.- qrup və ya nikahın pozulması.
2. Əgər səfərdə olan qadına iddə vacib olarsa, o, iddəsini yerinə yetirmək üçün tez bir zamanda yaşadığı yerə qayıtmalıdır.. Bir şərtlə ki, daimi yurdu şəri səfər məsafəsində olsun, və kənarda deyil.
3. Əgər arvad ayrı olduğu halda ər ölürsə (amma boşanmayıb) və o, valideynlərinin evindədir və ya başqa yerdədir- dərhal ərinin evinə get və orada iddə saxla. Bu, ər başqa yerdə ölsə belə.

İDDA HAQQINDA TAXIM
1. Ərin vəfat etməsi halında, dul qadının iddəti müddətində ərinin malından hər hansı aliment almaq hüququ yoxdur., varis olmasına görə. Təminat məsuliyyəti yalnız ərin üzərinə düşür və digər vərəsələr də buna görə məsuliyyət daşımırlar.
2. O, ərinin mülkündən miras alacaq.
3. Əgər cehizini almamışdısa (Mebr) buna görə də ərini bağışlamadı, o, onu əmlakından ilk ödəniş kimi almalıdır.

İDDƏNİN QAYDALARI
İki ayə var (misralar) Quranda ölüm iddəsinə riayət edilməsi ilə bağlı. Bu ayələr iddətin vacibliyini kifayət qədər ifadə edir.
1. Və (kimi) sizdən ölən və arvadları qoyub gedənlər, belə qadınlar dörd ay on gün intizarda saxlamalıdırlar (AI.Bəqərə – 234).
2. Və hamilə qadınlar, Onların təyin olunmuş vaxtı, yükünü yerə qoymaqdır (Əl-Tələq – 4).

Allahın əmrlərinə məhəl qoymamaq, “iddə böyük günahdır. İddə zamanı riayət edilməli olan vacib qaydalar aşağıdakılardır.

İDDƏ ƏSASINDA matəm
1. Bu vayibdir (Harada olursa olsun, mənim üçün yaxşılığı nəsib et və məni ondan razı sal”.) həddi-büluğa çatmış ağlı başında olan qadının iddə zamanı ərinin ölümünə ağlaması üçün. Dəli və azyaşlı qadına yas tutmaq vacib deyildir, halbuki bütün digər iddə hökmləri bu ikisinə də şamil olacaqdır.
2. Buna görə də iddətli qadının parlaq rəngli paltarla bəzənməsi caiz deyil., zərgərlik geyin, ətirlərdən istifadə edin, müraciət edin (mehndi), surma və ya makiyaj, və ya hər hansı bir şəkildə özünü gözəlləşdirmək. Baxmayaraq ki, o, şübhəsiz ki, özünü təmiz və gözəl saxlamağa icazə verilir.
3. Xristian ölkələrində müsəlman qadınlar iddə zamanı qara paltar geyməkdən çəkinməlidirlər, çünki bu, xristianların ölüləri üçün yas tutma üsuludur..
4. Ancaq köhnə və parlaq olmayan rəngli paltarlardan istifadə oluna bilər və lazım olarsa, dərman məqsədi ilə gecə sürmə tətbiq oluna bilər., lakin səhər saatlarında çıxarılmalıdır.
5. Əgər saçına yağ sürtməyə öyrəşibsə və saç yağı sürməməyin baş ağrısına səbəb olacağından qorxursa, qoxusuz saç yağından istifadə etməyə icazə verilir., bir şərtlə ki, nəticə onun gözəlliyini artırmasın.
6. Arvadın yas tutması ərdən başqa heç kəsə icazə verilmir. Lakin əgər ər arvadına qadağa qoymasa, qohumunun ölümünə yalnız üç gün yas tuta bilər.
Rəsulullah S.A.V. əri üçün dörd ay on gün olan dul qadından başqa üç gündən artıq yas tutmağı qəti şəkildə qadağan etdi.

İDDƏ ƏSZƏRİNDƏ EVDƏ QALMAQ
1. İddə dövründə rəhmətini itirmiş arvad ərinin vəfatı zamanı məskunlaşdıqları evdə qalmalıdır.. Bu caiz deyil (Haram) kifayət qədər ruzisi varsa, bu evi tərk etsin.
2. Əgər o, başqa gəlir vasitəsi olmayan yeganə çörək qazanan şəxsdirsə, ona gün ərzində yalnız dolanışığını təmin etmək üçün evdən çıxmağa icazə verilir.. Gecədən əvvəl və gündüz bu vəzifəni yerinə yetirən kimi bu evə qayıtmalıdır.
3. Müəyyən otaqda qalması və ya iddə zamanı susması tələb olunmur.. Yaxşı olar ki, ibadət və ya hər hansı bir fəzilətlə məşğul olsun. İstənilən ev işini yerinə yetirə bilər. O, heç bir günah işlətməməli və ya hərəkət etməməlidir- vaxt.
4. O, əlçatmaz və ya təcili tibbi yardım üçün evi tərk edə bilər, lakin dərhal sonra qayıtmalıdır. Belə xidmətlərə olan məsafə safar həddini keçərsə (77.25 km və ya 48 mil) onu məhrəm müşayiət etməlidir (İslam şəriətinə görə evlənə bilməyəcəyi ailənin kişi üzvü).
5. Xəstəni ziyarət etmək və ya yas mərasimi olan yerə getməmək üçün doğulanları tərk edə bilməz, yaxın olsalar da’ qohumlar və ya hətta yaxın qonşular.
6. O, mərhumun evində ondan aldığı miras hesabına kifayət qədər yaşayış yeri tapa bilmədikdə başqa evə köçə bilər., əgər qalan vərəsələr onun husundan istifadə etməyə icazə verməsələr- bandanın evində və ya o, islami tələb olunan pərdəyə riayət edə bilmir.
7. Əgər ər kirayədə qalaraq ölürsə, Əgər sağ qalan arvad kirayə haqqını ödəyə bilsə, iddəsini eyni evdə saxlamalıdır.. İcarəni ödəyə bilmədiyi zaman ən yaxın təhlükəsiz yerə köçə bilər və orada iddəsini tamamlamalıdır..
8. Əgər iddə keçilməli olan evin tək sakinidirsə və tək qalmaq qorxusu o qədər böyükdür ki, dözülməzdir., ruhi xəstəliyə və ya qüsura səbəb olmaq üçün, başqa evə keçə bilər. Qorxunun dözülməz olmadığı yerdə o, başına gəlməyəcək- hərəkət etmək mümkün deyil.
9. Əgər onun yaşadığı ev bərbad vəziyyətdədirsə və uçmaq təhlükəsi varsa və ya təhlükəsiz deyilsə və onun iffəti üçün real təhlükə varsa., şərəf və ya həyat, başqa evə keçə bilər, lakin təhlükənin səbəbi aradan qaldırılan kimi evinə qayıtmalıdır.

Qeyd: Yuxarıda qeyd olunan bütün hallarda iddə evindən başqa bir evə keçidin qeyd edildiyi hallarda çox diqqətli olmaq lazımdır..

* ki, səbəb doğru və həqiqi olsun.
* yaşadığı yerdən ən yaxın təhlükəsiz evə köçür.
* o, iddəsini bu evdə tamamlayır. Şəri bir səbəb olmadan bir daha bu evdən köçə bilməz.

İDDƏ ZAMANI EVLƏNMƏNİN QADAĞI
1. Quran iddəyə riayət edən qadına birbaşa evlilik təklifini qadağan edir və kişinin onunla evlənmək istədiyini ancaq örtülü şəkildə bildirməsinə icazə verilir. (əl-Bəqərə surəsi – 235). Buna görə də, iddəyə riayət edərkən ona evlənmə təklifi belə etmək və ya nişanlamaq caiz deyil..
2. İddət edən arvad iddə dövründə ikinci nikah bağlaya bilməz.. '(Bəqərə surəsinə müraciət edin 232).
3. Kəbirədir (kardinal) belə bir nikah bağlamaq və hətta onunla iştirak etmək günahdır.
4. Arvadın iddə dövründə bağladığı nikah batildir (baatil) nikah İslamda tanınmaz.